"Alterriko kontuak" komiki bildumaren gehigarriak
2013/01/27
2013/01/23
Klaustroa
KLAUSTROA
23. ORRIALDEKO 5. BINETA
Alberto Astui
Bizkaiko klaustrorik zaharrena edo, behintzat, zaharrenetarikoa (EAEn XV-XVI mendeetako dozena-erdi klaustro baino ez daude). 1357an On Tellok eta bere emazte Larako Juanak, Bizkaiko Jaunak, agindu zuten eraikitzea eliza eta komentuarekin batera.
Historian zehar beste erabilera batzuk ere eduki ditu: azoka a.b. Gaur egun Euskadiko Nazio-Monumentua eta Bien de Interés Cultural del patrimonio español legez dago katalogatua.
... y con voluntad de los nros basallos de Vizcaya e de la nra Villa de Bermeo facemos, e mandamos facer el dicho Monasterio de la dicha orden de fraires menores de Sant Francisco de la dicha nra Villa de Bermeo, en un logar que llaman Erreten...
Klaustroa 19x19ko lauki bat da. Edozein klaustro bezala gune bitan banatzen da: arkupea eta baratza (Edeneko baratzea).
Arkupea: Gurutzeria-ganga bat aurkitu beharrean, egurrezko agak eusten duten sabai lau bat aurkitzen dugu. Lau angeluetan, mentsuletan bermatzen diren arku eskartsanoek betetzen dute indartze lanak.
Dekorazio gehiena aipatutako mentsuletan dago eta gai bitan banatzen da:
Ekialdean, animalien arteko borrokak agertzen zaizkigu; zezen harrapaketen irudiak gehien bat. Zezen, orein eta txakur eta otsoez gain, ba dugu animali bitxi bat ere: elefantea, arnesekin oratutako gaztelotxu eta guzti.
Bi irudi honeetan, “la pesca del toro” (Enkarterrietan “Villano” arrazako txakurrekin egiten zen) eta elefantea.
"Pesca del toro" edo "Perros al toro"ri buruzko informazio gehiago: http://angul0scuro.blogspot.com.es/2007/04/perros-al-toro-una-tradicin-ancestral-i.html
Elefantea |
"La pesca del toro" |
Mendebaldean, fraileen bizitza eta espiritualtasuna adierazten duten irudiak ditugu. Horma aldeko mentsulatan bakarka agertzen dira (otoitzlaria eta predikatzailea) eta, hiruko taldeetan berriz baratzeko arkuen aldean.
Abeslariak |
Otoitzlariak |
Baratzera ematen duten arkuak zorrotzak edo ojibalak dira. Bi edo hiru zutabez osotutako pilareetan bermatzen dira. Batzuetan, Muxikatarren ezkutua agertzen da.
Ipar-mendebaldeko angeluko pilarean, gaur egun ez dagoen plaka bat zaintzen zuten bi aingeru ditugu.
Baratzean lau ur-bide ditugu (lau ibai sakratuak): Tigris, Eufrates, Pison eta Gijon). “Ibaiek” baratzea lau zatitan banatzen dute Edena bezala. Antzina, batan, hortuariak landatzen ziren; beste baten, loreak; hirugarren zatian, sendabelarrak; laugarren zatian, altzifrea (ciprés), espiritualitatearen sinboloa.
Amaitzeko, aipatu beharrekoa dugu elizako sarrerako arkuko ehiza eszena eta izar gangak beste elementu batzuen artean.
Lehoia |
Vera Cruz kaperako sabaia |
2013/01/14
Sketches de Personajes
Un aporte gráfico de los bocetos sobre los que se basan nuestros cuatro personajes. Garazi, Eneko, Garikoitz e Izaro.
2013/01/13
Erromatarren garaia
ERROMATARREN GARAIA
5. ORRIALDETIK 10.ERA
BITOR URIARTE
Eskuizkribuan
karistioen herria aipatzen da. Herri honen berri, Ptolomeok (K. o. I.
mendekoak) ematen du, penintsulako iparraldeko kostaldeko jendeak zerrendatzean;
Karistioak, hain zehatz, Nerbion
ibaiaren bokaletik Deba ibairainoko eremuan zeudela esaten du (gaurko Bizkaiko
itsasertzean), hegoaldetik, gaurko Arabako lurraldeak hartzen zituztelarik.
Gaurko Busturialdean, beraz, karistio hauek
izango ziratekeen.
Eremu
honetako hiri edo herrixka nagusitzat Iruña (Beleia) eta Svestassion (Arkaia)
hartu izan dira.
Iruña-Veleiari
buruz, http://www.veleia.com/
Erromatarren
garaian dokumentatutako ezer gutxi duenez Bermeok (portuan eta Almikan
aurkitutako txanponen bat edo beste), ingurukoak diren Portuondo eta Foru erabili
dira garai hartako kontuak azaltzeko. Ezaguna da Foruko aztarnategi erromatarra.
Bizitegiak ez ezik, burdingintzarekin lotutako jarduerak aurkitu dira bertan
eta horrela adierazi dira komikian. Aztarnategian bertan ikus daitezkeen
argibide-tauletako irudiak erabili dira oinarri bezala.
Ezarkuntza
hau, ibaiertzean dago eta portu txiki baten bidezko sarrera zuzena dauka. Forum izenak azaltzen duenez, beharbada,
merkatua edo merkataritza lekua izan zen.
Erromatarrak
Ebro ibaiaz gora eginaz iritsi ziren Euskal Herri penintsularrera K. a. II-I.
mendeetan, eta erabatekoa izan ziren hegoaldeko lurraldeetako okupazioa eta
ustiakuntza. Kostaldean ere nabarmena izan zen erromatarren eta euren
kulturaren presentzia, Foru eta Oiasson (Irun), horren lekuko (Lapurdum – Baiona - Euskal Herri
kontinentalean).
Hegoaldean,
besteak beste, nekazaritza alorreko ustiakuntza zatekeen nagusia. Kostaldeko
lurraldeetan, berriz, ezaguna da Ereñoko marmol harrobietan, Trianoko burdin
meatzetan edo Arditurrikoetan (Gipuzkoa) aritu zirena.
Preseski,
Ereñoko marmol gorrixkaz egindako bi aldare-harri aurkitu ziren Forun bertan:
Bat,
1906an agertu zen Frantziskotarren komentuko lurretan. Oraintsu arte, Foruko
elizako atarian egon izan da bataiarri legez jarrita. Gaur, Bizkaiko museo
historikoan dago. Ondoko inskripzioa dauka:
IVILIAE SACRVM
M CAECILIVS MoN
TANVS Pro SALV
TE FVSCI FILI
SVI POSviT
QVNO.FECI.
[Iuliae sacrum M(arcus) Caecillus Montanus pro salute Fusci fil(i) sui posuit Qvno feci(t)]
Bestea,
Trinitateko (Triñako) ermitaren lurzorua jaitsi zenean aurkitu zen.
Aipatutako
ermitaren atondoan egon izan da, hauxe ere oraintsu arte, eskuinetara,
kanpoaldean, ur bedeinkatuaren ontzi legez jarrita. Kanpoan egonagatik bere
inskripzioak nahikoa higaturik daude. Inskripzioa:
.IVNIO.NERO
NS.F.Q.AEMIL
ANO
AN.XXV
CN.IARVS.F
[Iunio
Neron(i)s f(ilio) Q(uirina) Aemiliano annorum XXV Cniarus f(ecit)]
Behin
itsasontzi nagusia ainguratuta utzi ondoren, Portuondon txalupa txikiagoa
hartuaz abiatu dira Kison eta Modestus Forurantz. Ibaiaz gora doazela,
urrunean, mendi gainean bi bizitegi irudikatu dira: Maruelezako (A) (Arrola, Nabarniz, Arratzu) eta Kosnoagako (B) (Gernika) kastroak dira.
Asentamendu
handiak eta iraunkorrak ziren hauek, leku estrategikoetan ezarriak eta
harresiez inguratuta zeuden. Erromatarrak iritsi baino lehenagokoak dira baina baita
azken hauekiko garaikideak ere. Beraietatik nekazal eremuetara edota abereen
bazkalekuetara joateko gurdibideak izaten ziren. Gotorleku hauek beraien artean
ere komunikatuta egon ziren seguruenik: bai lehorreko bideen bitartez eta baita
ibaien bidez ere.
Arrolakoaz eta Kosnoagakoaz gain, karistioen
eremu honetan, Iluntzarrekoa (Nabarniz),
Tromoitiokoa (Garai), Berreagakoa (Mungia, Zamudio) eta Malmasinekoa (Arrigorriaga) aipa
daitezke. Bereziki da aipagarria Gastiburuko ezarlekua, santutegi edo
monumentua, astronomikoki orientatua, dirudienez, nolabaiteko ideologia
sakro-juridiko baten zerbitzuan eraikia eta Arrolako bizitegitik oso hurbil
kokatua.
Arrolako kastroa |
Garai
hartako herritarren bizimoduaz, hona hemen Estrabonek egin zuen penintsula
iberiarreko iparraldeko herrien deskribapena. [beharbada, Modestusek emandako oharretan oinarrituta]:
“Menditar
guzti hauek era soilean bizi dira: ez dute ura besterik edaten, lo behean
egiten dute eta ilea, emakumeen antzera, luze daroate, gudarako xingola batez bekokian lotzen
dutelarik. Nagusiki, aker haragia jaten dute; akerrak, zaldiak eta gatibuak
sakrifikatzen dizkiote Ares-i; biktima mota bakoitzetik, grekoek bezala,
hekatonbeak egiten dituzte, Pindaro-k esango zukeen bezala, “ehundaka
inmolatzen dute”. Borroka gimnikoak, hoplitikoak eta hipikoak praktikatzen
dituzte, pujilatorako, lasterketetarako eta borrokaldietarako arituaz. Urteko
hiru laurdenetan ez dira ezkurrez
besterik elikatzen, ogi iraunkor bat egiteko eho egiten dituztelarik. Zithos-a
edaten dute eta oso eskasa duten ardoa lortzean, familia-jai handietan berehala
ahitutzen dute. Olio gisa, gantza erabiltzen dute. Horma ondoan ipinitako
aulkietan jezarrita jaten dute, adinaren eta duintasunaren arabera
jarririk; jakiak, eskuz-esku banatzen
dituzte; edaten duten bitartean, gizonezkoek, txistuen doinuan dantzatzen dute,
saltatuaz gora eta belaunikatuta jeitsiaz. Bastetanian, emakumeek ere,
gizonekin nahasturik eta batzuek besteei eskuez loturik dantzatzen dute.
Gizonezkoak beltzez janzten dira, “sagoi”-ez gehienak, lo ere berarekin egiten
dutelarik, beren lastozko ohantzetan. Kelten antzera zurezko ontziak erabiltzen
dituzte; emakumeek, lorez apainduriko janzkiak daramatzate. Beren artean,
txanpona erabili beharrean, espezieak edota zilarrezko plakak trukatzen
dituzte,. Kriminalak, haitzetatik behera amiltzen dituzte eta parrizidak,
lapidatu, beren hiri edo aberriaren mugetatik kanpo bidaliaz. Grekoen gisan
ezkontzen dira; gaisoak, antzineko assyriarren artean bezala, bideetan jartzen
dituzte, gaisotasun bera izan dutenek senda ditzaten. Broutos-en espedizioa
baino lehen, paduretatik eta lakuetatik nabigatzeko ez zeukaten larruz egindako
ontziak besterik, baina gaur, zuhaitz enborrez egindako txalupak erabiltzen
dituzte, oso gutxitan baina. Beren gatza gorrixka da, baina ehoaz, zuritu
egiten da. Esan bezala, Iberia iparraldeko
menditar hauek, honela bizi dira. Hau da: Kallaikoi-ak, Astoure-ak eta
Kantabroi-ak Ouaskoi eta Pirene-raino, denek biziera bera dutelarik. Herri
hauen izendegia luzeagoa egin nezake, baina zerrenda aspergarri honen ekiteari
uko egiten diot, inori ez bait litzaioke gustatuko Pleutauroi, bardjetai,
Allotrigei eta beste izen itsusi eta ezezagunei buruz hitzegiterik entzutea”
10.
orrialdean jai bat ospatzen da.
Eguzkiaren
ospakizuna euskaldunentzat eta solstizioa erromatarrentzat. Eguzkiaren
gurpenaren jatorrietan sartu gabe, nabaria da Euskal Herriko (eta beste hainbat
herrietako) tradizioetan leku bat hartzen duela ospakizun honek. Horren
seinaletzat hartu izan dira zenbait elementu kultural: lauburua, baserrien eta
trikuharrien orientazioa eta, batez ere, Europa osoan egiten den San Juaneko
sua. Ustez, kristautasuna ezarri aurretik, era askotako gurpenak, ospakizunak
eta erritualak izango ziren eta horiek, seguruenik, leku jakin batzuetan egiten
ziren. Komikian adierazi nahi izan da, kristautasunaren lehen tenpluak edo
elizak, lehenago errito paganoak egiten ziren lekuetan eraikiak izan zirela.
Antzinako sinesmen eta tradizioen lekuak, sinesmen berriak (kristautasunak)
berarentzat eskuratu zituela, alegia. Horrela, nolabaiteko jarraipena izango
zukeen eremu erritualak.
San
Juaneko sua oso lotuta omen dago udako
solstizioarekin edo eguzkiarekin.
Eta erromatarren garaiko Bermeo aldean ere, horren ospakizuna irudikatu da. Eta
aukeratu den sua egiteko lekua portu inguruan ipini da, geroago, eliza bat
eraiki zen lekuan: gaurko Gaztelun. 9. orrialdean isla bezala ageri den
tontortxoan.
San
Juaneko jaia, Caro Barojaren ustez, guztietatik naturalistena da. Eguzkiaren gurpenaz gain, uraren eta landareen
gurpena ere adierazten da bertan. Sua eguzkiarekin lotuta dago. Kea hartuaz eta
suaren inguruan dantzatuaz, zenbait gaixotasun saihesten ei dira eta baita
sorginen begizkotik babestu ere. Jai honetan, belar bustian (garotan*) oinutsik
ibiltzeak osasuna ei dakar, eta, azkenik, zenbait landare ere oso lotuak ageri
dira jai honekin, Bermeon, zehazki, San Juan egunean hartutako lizar adarrak
ipintzen dira zenbait lekutan, ikusgarri. San Juan sutera landare sortak
botatzeak ere gaixotasunak eta begizkoak baztertzen ei ditu. Guzti ori
irudikatu da orrialde honetan.
*
9. orrian, Modestusek txantxa bat
egiten du zera esatean: “egin dezagun
sua, jan dezagun garua, eta edan gogotik … ardua!!”
GAROA Bizkaiko euskaran, euria egin ondoren geratzen den belar bustia da
GARUM latinez, ordea, arrainaz eginiko saltsa antzekoa zen;
arrainen erraiak hartzituta edo fermentatuta egiten zen eta oso estimatua zen.
GAROA Bizkaiko euskaran, euria egin ondoren geratzen den belar bustia da
2013/01/08
Itsasontzi erromatarrak
ITSASONTZI ERROMATARRAK
5, 6, 7 ETA 8. ORRIALDEAK
Aingeru Astui
Liburuaren 5. orrialdean Modestus agertzen
jaku gure kostaldean (Portuondon edo) desenbarkaten. Kison medikua dau
itxaroten eta beragaz joango da Mundakako errekatik gora, Forurantz,
bere lagun Tadeusengana (6 , 7 eta 8.
orrialdeak).
Modestus itsasoz heldu da, zamaontzi (“Navis
oneraria”) batetan, hain zuzen be. “Navis oneraria”-k inperioko urruneko
nazioetara joateko erabiltzen ziran hareetatik bertako aberastasunak
metropolira ekarteko. Ontzi mota printzipalenak “Corbita” eta “Ponto”-a ziran.
“Corbita” edukiera handiko ontzia zan eta Egiptoko garia eta igaroteko
erabiltzen zan.
“Ponto”-ak greziarren ontzien eragindura
mantentzen eban, musturdun aurre zorrotz eta guzti. Gure itsasoetan ibiltzen
ziran “oneraria”-tatik normalena ei zan, eta horretarako agertu dogu Izaron
aurrean.
Mundadako
errekatik gorantz joateko beste ontzi mota bat agertzen jaku, arrantzarako eta
kostatik hurre nabigatzeko erabilgarria zana, “Cydarum” edo “Tesseraria”
estilokoa.
Althiburus (Tunisia)-eko mosaikoa non agertzen diren
erromatar garaiko hainbat ontzi mota.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)